Ger­çek Ga­ze­te­si
Ay­dın"ın Ye­ni­pa­zar il­çe­si­ne bağ­lı Don­du­ran Kö­yü sı­nır­la­rı­na ait ara­zi­de yer alan Kar­ya dö­ne­mi­ne ait an­tik bir kent, tüm sır­la­rıy­la top­ra­ğın al­tın­da ya­tı­yor.
Zir­ve­sin­den ba­kıl­dı­ğın­da Ye­ni­pa­zar gö­rü­len an­tik ken­tin, sır­la­rı­nın açı­ğa çı­ka­rıl­ma­sı için il­gi­li ku­rum­lar ha­re­ke­te geç­me­se de, ha­re­ke­te ge­çen de­fi­ne av­cı­la­rı ta­ri­hi eser­le­ri par­ça­la­mak­la meş­gul. Çıp­lak bir te­pe­nin al­tın­da gö­mü­lü olan an­tik kent, ge­niş bir va­di­den aşa­ğı doğ­ru uza­na­rak, kar­şı ya­maç­la­ra ka­dar iz­le­ri­ni gör­mek müm­kün. Ken­tin bu­ra­ya ku­rul­ma­sın­da­ki en bü­yük et­ken sa­vun­ma için yük­sek bir alan­da ol­ma­sı ve ku­ze­yin­den akan Bü­yük Men­de­res Neh­ri"yle be­re­ket­li ova­sı­nın ya­kı­nın­da bu­lun­ma­sı.
Ay­dın İli'ne bağ­lı Ye­ni­pa­zar İl­çe­si"yle, Don­du­ran Kö­yü ara­sın­da yer alan Ort­ho­si­a An­tik ken­ti, Stra­bon"a gö­re bir Kar­ya yer­leş­me­si­dir. M.Ö. 7. yy.da Kim­mer­le­rin sal­dı­rı­sı­na uğ­ra­yan Ort­ho­si­a, Lydi­a Kra­lı Al­yat­tes'in Kim­mer­le­ri yen­me­si so­nu­cu bu ege­men­lik­ten kur­tu­lup Lydi­alı­la­rın eli­ne ge­çer. M.Ö. 6. yüz­yıl­da ise İo­ni­a bir­li­ği­ne ka­tı­lır ve bir­çok Ana­do­lu ken­ti gi­bi Pers­le­rin ege­men­li­ği­ne gi­rer. M.Ö. 167 yı­lın­da Ka­ri­alı­la­rın Ro­dos ege­men­li­ği­ne kar­şı baş­lat­tık­la­rı ayak­lan­ma­da önem­li rol oy­na­yan Ort­ho­si­a, Ro­ma ça­ğın­da Ala­ban­da"ya bağ­lıy­dı. İlk sik­ke­le­ri­ni Bü­yük İs­ken­der son­ra­sı dö­nem­de bas­mış­tır. Zen­gin ol­ma­mak­la bir­lik­te, Ort­ho­si­a"da dağ kris­ta­li ya­tak­la­rı var­dır. Ort­ho­si­a Hel­len di­lin­de Ar­te­mis"e ya­kış­tı­rı­lan isim­ler­den bi­ri olup “dü­rüst,doğ­ru ve adi­l” an­la­mı­na gel­mek­te­dir. Bü­yük ola­sı­lık­la bu söz­cük Lu­wi ve­ya Kar­ya dil­le­rin­den alı­na­rak Hel­len­ce­ye uy­du­rul­du­ğu tah­min edil­mek- ­te­dir. Gü­nü­müz­de an­tik ken­tin taş­la­rın­dan dev­şir­me ola­rak ya­pı­lan bir kaç ev bu­lun­mak­ta­dır. Bü­yük kıs­mı top­rak al­tın­da olan Ort­ho­si­a"nın, or­ta­ça­ğa ait ka­le­si­nin sur­la­rı ol­duk­ça iyi du­rum­da gö­rül­mek­te­dir. An­tik ken­te ait ba­zı oda­lar, yö­re in­san­la­rı ta­ra­fın­dan hay­van ba­rı­na­ğı ola­rak kul­la­nıl­mak­ta­dır. An­tik ken­te ait olan ba­zı la­hit­ler, hay­van­la­rın su iç­me­si için ya­lak ola­rak kul­la­nıl­mak­ta­dır.
Yö­re hal­kı ta­ra­fın­dan To­ros­lar ola­rak bi­li­nen Ort­ho­si­a"nın bu­lun­du­ğu böl­ge­de, böl­ge hal­kı zey­tin­ci­lik­le uğ­raş­mak­ta­dır. An­tik ken­tin üze­rin­de­ki zey­tin­li­ğin sa­hi­bi Don­du­ran Kö­yü"nden Gür­dal AV­CI­OĞ­LU “yıl­lar­dır bu­ra­ya bir­çok in­san ge­li­yor. Ge­len­le­rin ço­ğu­nun ta­ri­hi eser ka­çak­çı­sı ol­duk­la­rı­nı tah­min edi­yo­ruz. Gün­düz bir şey ya­pa­mı­yor­lar. Sa­bah ara­zi­ye git­ti­ğim­de bir­çok ye­rin ka­zıl­mış ol­du­ğu­nu gö­rü­yo­rum. O za­man an­lı­yo­rum ki ge­ce bur­da ka­zı yap­mış­lar. Bu­nun ta­ki­bi çok zor. Bur­da sü­rek­li bek­çi dur­ma­sı la­zım. Bel­ki o za­man ka­za­maz­lar.” De­di. An­tik ken­tin ya­kın­la­rın­da­ki zey­tin­li­ğin sa­hi­bi Don­du­ran kö­yü"nden 84 ya­şın­da­ki Meh­met İBİ­Lİ “ ben ço­cuk­ken, bu an­tik kent­ten taş­la­rı yük­le­yip Ye­ni­pa­zar"a gö­tü­re­rek ev yap­tı­lar, du­var yap­tı­lar. Çok taş gö­tür­dü­ler. Eniş­te­min bah­çe­sin­de por­ta­kal ağa­cı dik­mek için ka­zıl­dı­ğın­da, mo­za­ik­ler çık­tı. Bur­da ne­re­ye kaz­san ta­rih çı­kı­yor. Yal­nız de­fi­ne­ci çok ge­li­yor. Bi­ze çok yer so­ru­yor­lar. Biz bil­mi­yo­ruz, di­yo­ru­z” de­di.
Ba­kir alan­la­rı­mız­da bir çok ta­ri­hi eser­ler bu­lun­mak­ta­dır. Zen­gin ol­ma ha­ya­li için­de­ki ta­ri­hi eser ka­çak­çı­la­rı ta­ra­fın­dan, ko­run­ma­sız olan bu eser­le­ri­miz tah­rip edil­mek­te­dir. Bu ko­nu­da yö­re in­san­la­rı­nın mut­la­ka bi­linç­len­di­ril­me­si, du­yar­lı­lık sağ­lan­ma­sı ve il­gi­li ku­rum­la­rın da has­sa­si­yet gös­ter­me­si ge­re­kir. An­tik ken­te çok ya­kın Di­re­cik Kö­yü"nün ya­nı­ba­şın­da, yö­re hal­kı­nın La­le Te­pe de­di­ği kış ay­la­rın­da bi­le ane­mon­la­rın çık­tı­ğı ara­zi­de bir yük­sel­ti var.
La­le Te­pe"nin tam or­ta­sın­da bu­lu­nan bu yük­sel­ti bir tü­mü­lüs. Tü­mü­lüs­te Kar­ya dö­ne­mi"ne ait an­tik bir ka­ya me­za­rı bu­lun­mak­ta. Önem­li bir ki­şi­ye ait ol­du­ğu gö­rü­len ka­ya me­za­rı­nın, böl­ge taş­la­rın­dan çok düz­gün bir şe­kil­de iş­len­di­ği gö­rül­mek­te­dir. Tü­mü- ­lü­sün üze­rin­de­ki bu de­lik, 15 yıl ön­ce­si­ne ka­dar yok­muş. Yu­ka­rı­da açı­lan de­lik­ten me­za­rın taş­la­rı­na ula­şıl­mış ve me­za­rın üst ka­pak­la­rı par­ça­la­na­rak içe­ri­ye gi­ril­miş. İçe­ri­ye gi­ril­dik­ten son­ra, me­za­rın ta­ba­nın­da da bir ka­zı ça­lış­ma­sı ger­çek­leş­miş. La­le Te­pe, Di­re­cik Kö­yü"nde ya­şa­yan genç­le­rin ba­har ay­la­rın­da eğ­len­ce yap­tık­la­rı ve çok sev­dik­le­ri bir alan. Bu alan­da­ki ka­ya me­za­rı­nın üze­rin­de top­rak kal­dı­rıl­dı­ğın­da, me­zar ta­ma­mıy­la or­ta­ya çı­ka­cak­tır. Çev­re­si­nin dü­zen­le­me­si ve te­miz­len­me­siy­le önem­li bir ta­ri­hi ese­re sa­hip ola­cak Di­re­cik Kö­yü, böl­ge­ye ge­len yer­li ya­ban­cı tu­rist­ler­ce ge­zi­le­bi­le­cek ve yö­re in­sa­nın eko­no­mi­si­ne güç ka­ta­cak­tır. Eser gün ışı­ğı­na çı­ka­ca­ğın­dan, ko­run­ma­sı ve göz­len­me­si da­ha iyi ola­cak­tır. (iha)